Prokupački grad - Hisar
Prokupački grad – Hisar je impozantna tvrđava koja predstavlja značajan deo kulturne baštine Srbije. Nalazi se na vrhu brda i pruža predivan pogled na grad i okolinu. Građen u 11. veku i tokom vekova je igrao ključnu ulogu u odbrani regiona. Kao takva, danas, ova tvrđava privlači mnoge posetioce svojom istorijom i arhitekturom.
Hisar se sastoji od impozantne kule koja dominira nad gradom. Kula je izgrađena od kamena i ima masivne zidove koji svedoče o vekovima borbi i osvajanja. Unutar kule se nalaze prostorije koje su služile kao smeštaj za vojnike i prostorije za skladištenje hrane i oružja. Takođe, tvrđava obuhvata i druge odbrambene strukture kao što su zidovi, kapije i bedemi. Nekada je bio opasan vodnim rovom koji je činio tvrđavu gotovo neprobojnom.
Hisar je svedok burnih vremena i promena vlasti. Tokom svoje istorije, tvrđava je bila svedok mnogih vojnih sukoba i osvajanja. Ova tvrđava je ostala autentična uprkos vekovima koji su prošli, čuvajući duh i tradiciju regiona.
Posetioci imaju priliku da istraže kulu i prošetaju oko tvrđave, uživajući u prelepom pogledu koji se pruža sa vrha brda. Takođe, Hisar je domaćin raznim kulturnim događajima i manifestacijama tokom godine. Izložbe, koncerti i druge kulturne aktivnosti održavaju se unutar tvrđave, privlačeći posetioce svih uzrasta i interesovanja.
Ovo je jedna jedinstvena atrakcija koja spaja prošlost i sadašnjost. Njegova istorija i arhitektura čine ga dragocenim delom kulturnog nasleđa Srbije. Posetom ovoj tvrđavi, posetioci imaju priliku da se upuste u putovanje kroz vreme i dožive duh prošlih vekova. Hisar je ponos grada Prokuplja i mesto koje vredi posetiti kako bi se istražila i upoznala bogata istorija i kultura ovog regiona.
Nazivi za Hisar
• Hisar je danas najčešći naziv za utvrđenje i celo brdo na kome se prostire, a predstavlja tursku reč za tvrđavu. Zanimljivo je da taj termin ulazi u upotrebu, tek od oslobođenja tog kraja, posle srpsko-turskog rata 1876—1878, dok se pre toga tvrđava nazivala jednostavno Gradište.
• Hameum (lat. Hammeum) je rimski naziv grada.
• Komplos je vizantijski naziv grada.
• Toplica je stari srpski naziv grada, koji se od kraja 14. veka naziva grad svetog Prokopija odnosno Prokuplje, po moštima sveca, koje se od 1386. godine čuvaju u gradu.
Prošlost tvrđave
Arheološka istraživanja su potvrdila postojanje rimskog utvrđenja na ovom području, koje je kasnije razvijeno u rimski grad po imenu Hameum. Pretpostavlja se da je utvrđenje obnovljeno u 6. veku, verovatno za vreme vladavine Justinijana I (527—565). Nalazi na prostoru nekadašnjeg Herkulovog hrama svedoče o obnovi, zajedno s obnovom samog utvrđenja.
Postoji pretpostavka da je utvrđenje bilo u funkciji i u 10. veku, kada je podignuta crkva svetog Prokopija. S obzirom na veličinu crkve, smatra se da je postojalo i veće naselje koje je moralo biti zaštićeno odgovarajućim utvrđenjem. Međutim, arheološka istraživanja do sada nisu otkrila taj sloj, što se smatra posledicom nedovoljnog istraživanja celokupnog lokaliteta.
Sredinom 12. veka, Prokuplje i cela Toplica oblast su bile deo udeone kneževine Stefana Nemanje (1166-1168—1196). Smatra se da se jedan od Nemanjinih dvorova nalazio u Toplici, što ukazuje na njegovu važnost tokom tog perioda.
Raspad srpskog carstva i invazija Osmanlija u drugoj polovini 14. veka su ponovo naglasili strateški značaj Topličke doline. Zbog toga je u Prokuplju podignuta nova utvrda kako bi zaštitila taj putni pravac. Već 1386. godine, Osmanlije su zaobišle Prokuplje tokom svog pohoda na Kruševac, što ukazuje na snagu utvrde. Takođe, jedan odred Osmanlija je poražen u bici kod Pločnika iste godine. U toj godini, mošti svetog Prokopija su donete u grad i od tada se nalaze u gradskoj crkvi, koja se nalazi unutar tvrđavskog podgrađa.
Osvajanje grada
Tokom prvog pada Despotovine, Osmanlije su 1440. godine zauzele grad, ali je Segedinski mir vratio grad despotu Đurđu (1427—1456). Grad je konačno osvojen 1454. godine, nakon čega su Osmanlije obnovile utvrdu i naselile svoje stanovništvo u podgrađu.
Tokom Morejskog rata i austrijskog prodora do Skoplja, Prokuplje je bilo pod austrijskom kontrolom. Tokom tog perioda, austrijski inženjerski oficir je 1689. godine napravio plan utvrde koji jasno prikazuje ovalnu citadelu s Donžon kulom i proširenje podgrađa oko nje.
Nakon srpsko-turskih ratova 1878. godine, brdo je postalo šumovito i danas je teško uočiti ostatke nižih delova utvrde. Prilikom izgradnje Savićevca, zadužbine dr. Alekse Savića, 1927. godine na vrhu brda Hisar iznad grada, otkriveni su ostaci dvorca s očuvanim zidovima. Pretpostavlja se da je građevina iz rimskog perioda, ali nije isključeno da je korišćena i kasnije. Nažalost, njeni ostaci su uništeni tokom gradnje zadužbine, koja je danas pod zaštitom države i u kojoj se nalazi ugostiteljski objekat.
Izgled tvrđave
Prokupačka tvrđava je složena struktura smeštena na brdu, koja se sastoji od ovalne citadele, bedema višeg i nižeg podgrađa, kao i isturene kule na obali reke Toplice.
Citadela se nalazi na najvišem delu brda i sa severozapadne strane je zaštićena oštrim stenama. Bedem s te strane je uski, samo jedan metar, dok je jugoistočni bedem deblji, sa širinom od 3,5 metra, i dodatno je zaštićen suvim šancem. Ulaz u citadelu se nalazi na severoistočnom delu, a čuva ga kvadratna Donžon kula. U blizini ulaza je i mala kapija koja povezuje citadelu sa vodenom kulom na obali Toplice. Unutrašnjost citadele obuhvata površinu od oko 500 kvadratnih metara i sadrži cisternu za vodu.
Podgrađe se prostire oko citadele, prema istoku i jugoistoku. Nekada se na tom mestu nalazio rimski dvorac, a danas je tu Savićevac. Bedem ovog podgrađa je ojačan s tri kvadratne kule manjih dimenzija u poređenju s Donžon kulom u citadeli. Drugi bedem, koji se lepezasto širi, okružuje ovo podgrađe, a možda je jedna kula bila smeštena unutar njega. Niže podgrađe se nalazi unutar drugog bedema.
Na obali reke Toplice, ispod citadele, nalazi se vodena kula koja je poznata kao Jug Bogdanova kula. Ova kula predstavlja izdvojenu tačku koja čuva prelaz preko reke, ali takođe igra ulogu u snabdevanju grada vodom. Kula ima kvadratnu osnovu i danas je najbolje očuvana od svih kula nekadašnje tvrđave.
Hisar - danas
Tvrđava je danas većim delom u ruševinama, a dobar deo njenog nekdašnjeg prostora, izuzev same citadele, je obrastao u bagremovu šumu i visoko rastinje. Prostor oko same citadele je danas (jul 2008) očišćen od visokog rastinja, tako da se ostaci nekadašnjeg suvog šanca jasno uočavaju na terenu.
Sama citadela sa obližnjim Savićevcem predstavlja jedno od glavnih izletišta Prokupčana, pošto je stepeništem i stazom povezana sa gradskom pešačkom zonom. Oko samog brda prolazi trim-staza, a na prostoru citadele se ponekad postavlja letnja pozornica na kojoj se izvode pozorišne, muzičke i bioskopske predstave.
Pored ovih sadržaja, postoji plan lokalnog astronomskog društva „Magelanov oblak“ da se obnovi Donžon kula i u njoj smesti opservatorija, poput one u Despotovoj kuli Beogradske tvrđave.
VIDEO
Ekipa BalkanTrip TV je snimila fenomenalnu emisiju o ovom čudesnom brdu i dodatno približila lepote ovog kraja.
Emisiju možete pogledati na njihovom YouTube kanalu.
KAKO STIĆI
Iz centra grada Prokuplja, krenite šetalištem ka „Crkvi Svetog Prokopija“, prođite Crkvu i nastavite uzbrdo do samog Hisara. Negde na polovini puta možete izabrati put stepenicama (sa desne strane) ili jednostavno nastaviti do putem do vrha.
